Xã Hội & Cuộc Sống

Làng nghề trống Đọi Tam – Hồn cốt văn hóa Việt

Posted on by Kiên Nguyễn

Làng nghề trống Đọi Tam không chỉ là một cái tên quen thuộc trong giới làm trống thủ công, mà còn là biểu tượng sống động cho tinh thần gìn giữ truyền thống của người Việt. Nằm nép mình dưới chân núi Đọi, nơi khởi nguồn của lễ Tịch điền hơn nghìn năm trước, làng nghề này đã và đang ngày ngày vang vọng những âm thanh trống trầm hùng, ngân xa. Từ sân đình, mái chùa đến sân trường, tiếng trống Đọi Tam đã trở thành một phần hồn cốt văn hóa Việt Nam – lặng lẽ nhưng không bao giờ vắng mặt.

Từ tiếng trống vang vọng đến giá trị ngàn đời

Trống Đọi Tam dùng trong lễ hội Tịch điền
Trống lớn Đọi Tam được chế tác riêng cho Lễ hội Tịch điền truyền thống tại Hà Nam.

Khi tiếng trống trường vang lên báo hiệu giờ vào lớp, hay tiếng trống chùa ngân vang trong đêm lễ Vu Lan, ít ai biết rằng phần lớn những âm thanh thiêng liêng ấy lại xuất phát từ một ngôi làng nhỏ nằm ven sông Châu – làng Đọi Tam, tỉnh Hà Nam. Đây không chỉ là cái nôi của nghề làm trống cổ truyền, mà còn là một trong số ít những làng nghề Việt Nam còn giữ được tinh thần, kỹ thuật và cả linh hồn của một nghề xưa.

Làng nghề trống Đọi Tam nằm dưới chân núi Đọi, thuộc xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Từ xa xưa, nơi đây đã nổi tiếng với tay nghề đóng trống tinh xảo, có thể chế tác từ những chiếc trống nhỏ xíu dùng cho thiếu nhi đến những đại hồng chung cao hàng mét phục vụ đình, chùa và các sự kiện văn hóa lớn. Nhưng điều đặc biệt hơn, trống Đọi Tam không đơn thuần là một sản phẩm thủ công – nó là biểu tượng của âm thanh gắn liền với hồn Việt.

Lịch sử nghìn năm của một làng nghề hiếm hoi còn tồn tại

Theo các tài liệu dân gian và lịch sử địa phương, nghề làm trống ở Đọi Tam được hình thành từ hơn 1000 năm trước. Truyền thuyết kể rằng, vào năm 987, vua Lê Đại Hành mở lễ Tịch điền tại cánh đồng Đọi Sơn – một nghi lễ nhằm khuyến khích nông nghiệp và thể hiện lòng tôn kính với nghề nông. Trong lễ hội trọng đại đó, hai người thợ trống là Nguyễn Đức Năng và Nguyễn Đức Bản đã được giao nhiệm vụ làm chiếc trống đại để dùng trong buổi lễ. Sản phẩm của họ vang xa đến mức khiến nhà vua cảm động và ban thưởng hậu hĩnh. Kể từ đó, nghề làm trống được truyền lại trong làng, trở thành nghề truyền thống đến ngày nay.

Không chỉ là truyền thuyết, sự kiện Lễ Tịch điền vẫn còn được duy trì hàng năm tại xã Đọi Sơn, như một minh chứng sống động cho sự trường tồn của truyền thống và nghề nghiệp nơi đây. Đây là một trong những dấu tích rõ ràng nhất để khẳng định: Đọi Tam không chỉ làm trống, mà còn “làm lịch sử” cho nền văn hóa Việt.

Kỹ thuật làm trống Đọi Tam – Không chỉ là tay nghề, đó là tâm huyết

Nghệ nhân Đọi Tam đang lắp ráp trống gỗ kích thước lớn
Quy trình ghép thân trống gỗ thủ công tại xưởng sản xuất của làng nghề Đọi Tam.

Làm một chiếc trống tưởng như đơn giản: chỉ cần gỗ tốt, mặt da, và vài công đoạn ghép nối. Nhưng thực tế, để tạo ra một quả trống đúng chuẩn “Đọi Tam”, người thợ phải trải qua gần 20 công đoạn, từ chọn gỗ mít đủ tuổi, phơi khô đúng quy trình, đến kỹ thuật ghép dăm gỗ sao cho tròn đều, kín khít, không hở dù là khe nhỏ nhất.

Công đoạn căng da trâu – phần tạo nên linh hồn âm thanh cho trống – là khâu quan trọng nhất. Da được ngâm, làm mềm, rồi kéo căng bằng lực tay kết hợp kỹ thuật truyền đời, sao cho bề mặt da vừa phẳng, vừa đủ độ rung. Đặc biệt, người thợ phải dựa vào kinh nghiệm để ước lượng độ căng da phù hợp với từng loại trống (trống trường, trống chùa, trống hội, trống chèo…).

Điều đáng ngưỡng mộ là, hầu hết quy trình đều làm thủ công. Trong thời đại máy móc hóa, người Đọi Tam vẫn bảo tồn từng thao tác bằng tay – không chỉ vì muốn giữ nghề, mà còn vì họ tin rằng chỉ có bàn tay người thợ mới “thổi hồn” được vào tiếng trống.

Trống Đọi Tam – Từ mái trường đến sân đình, từ lễ hội đến quốc tế

Trống gỗ cỡ lớn hoàn thiện từ làng nghề Đọi Tam
Những chiếc trống lớn được hoàn thiện kỹ lưỡng tại cơ sở sản xuất trống gỗ truyền thống.

Không nhiều làng nghề thủ công ở Việt Nam có thể sản xuất được trống với quy mô và chủng loại đa dạng như Đọi Tam. Người làng có thể làm ra hàng trăm loại trống khác nhau, phục vụ cho đủ mọi mục đích trong đời sống:

  • Trống trường học: Nhỏ gọn, chuẩn âm thanh báo hiệu, được đặt hàng bởi hàng ngàn trường học từ Bắc tới Nam mỗi năm.

  • Trống lễ hội, trống hội: Lớn hơn, âm vang, dùng trong các lễ khai xuân, rước kiệu, hội làng, được đánh theo nhịp trống chiêng truyền thống.

  • Trống đình chùa: Loại đại trống hoặc trống trung, thường đặt ở chánh điện hoặc gác chuông, đóng vai trò kết nối con người với tâm linh.

  • Trống đội thiếu niên, trống chèo, trống sân khấu… đều được sản xuất theo đơn đặt hàng riêng.

Điều này cho thấy, trống Đọi Tam không chỉ là sản phẩm – nó là sự thích nghi tinh tế với từng không gian văn hóa. Dù ở trường học hay nơi cửa Phật, âm thanh trống vẫn giữ được “chất” rất riêng, rất Việt.

👉 Bạn đọc có thể tìm hiểu thêm tại doitam.vn – nơi lưu giữ, kết nối và lan tỏa những giá trị văn hóa ngàn đời của nghề làm trống Việt Nam.

Giữ nghề – giữ hồn làng

Tính đến năm 2025, làng nghề trống Đọi Tam có hơn 1000 hộ dân, trong đó khoảng 70% vẫn giữ nghề truyền thống. Có những gia đình làm trống suốt 5–7 đời, cha truyền con nối, mỗi thế hệ lại thêm một chút cải tiến, một chút khéo léo. Người già truyền cho người trẻ không chỉ kỹ thuật mà cả đạo nghề – làm trống không chỉ để bán, mà còn là giữ gìn cái danh của làng, của họ tộc, của vùng đất.

Đáng quý hơn, Đọi Tam là một trong số hiếm hoi các làng nghề có sự liên kết cộng đồng bền chặt. Các xưởng không cạnh tranh phá giá mà hỗ trợ nhau theo hình thức tổ nghề. Khi có đơn hàng lớn, nhiều xưởng cùng chung tay sản xuất và chia đều công việc – điều này giúp làng luôn giữ được chữ “tín” với khách hàng trên khắp cả nước.

Trong thời đại mà nhiều làng nghề đang dần mai một, Đọi Tam vẫn vững vàng như tiếng trống vang vọng khắp miền.

Dưới đây là video quay vài nét về làng nghề trống Đọi Tam:

Đổi mới để không đánh mất truyền thống

Trưng bày sản phẩm trống gỗ tại gian hàng Đọi Tam

Không dừng lại ở sản xuất, người dân Đọi Tam và các nghệ nhân làng nghề còn tích cực tham gia trưng bày tại các lễ hội làng nghề quốc gia, Festival Huế, hội chợ làng nghề Hà Nội… Sản phẩm trống Đọi Tam cũng đã vươn ra thị trường quốc tế, với những đơn hàng đi Campuchia, Hàn Quốc, Nhật Bản…

Bên cạnh đó, một số xưởng đã ứng dụng công nghệ marketing online, xây dựng website bán hàng, livestream giới thiệu sản phẩm. Đây là bước đi thông minh để bảo tồn nghề theo hướng hiện đại, không bị tụt lại phía sau.

Và chính tại đây, Website Đồ Gỗ Đọi Tam ra đời – như một “cầu nối” giữa người mua và các xưởng thủ công truyền thống. Không chỉ bán sản phẩm, trang web còn kể câu chuyện của làng nghề, chia sẻ kinh nghiệm chọn trống, kỹ thuật làm trống, giới thiệu các nghệ nhân kỳ cựu…

Dẫn lại lịch sử – Lễ hội Tịch điền và tinh thần nông nghiệp gắn với nghề trống

Biểu diễn làng nghề trống Đọi Tam

Mỗi năm, vào tháng Giêng âm lịch, tại cánh đồng Đọi Sơn – nơi xưa kia vua Lê Đại Hành thực hiện nghi lễ Tịch điền, hàng ngàn người dân Hà Nam và du khách lại về đây để dự lễ hội truyền thống này. Trong không gian lễ rước, diễn xướng dân gian, trống Đọi Tam vang lên không ngớt, như lời nhắc nhở về cội nguồn của nghề.

Chính chiếc trống do nghệ nhân Đọi Tam chế tác để đánh trong lễ Tịch điền năm xưa, đã trở thành biểu tượng đầu tiên của nghề – kết nối nông nghiệp – tín ngưỡng – văn hóa – thủ công thành một chỉnh thể hài hòa.

Tiếng trống – Âm thanh kết nối quá khứ và hiện tại

Ở Làng nghề trống Đọi Tam, người ta không chỉ sản xuất trống, mà còn nghe, cảm và thấu hiểu tiếng trống như một phần ký ức văn hóa. Âm thanh trống vang lên không chỉ là tín hiệu về mặt thời gian – như tiếng trống trường báo vào lớp – mà còn là tiếng gọi về cội nguồn, là nhịp điệu linh thiêng kết nối tâm hồn người Việt.

Tiếng trống trong lễ hội rước kiệu nhắc nhớ về truyền thống làng xã; tiếng trống trong đình chùa như dẫn lối vào không gian tâm linh; tiếng trống hội xuân ngân vang làm rạo rực bao con tim đầu năm mới. Và tiếng trống từ bàn tay người Đọi Tam vẫn luôn có một âm sắc riêng biệt – vừa ấm, vừa sâu, vừa mang chất “Việt” rất đỗi đặc trưng.

Trống trong giáo dục, tín ngưỡng, văn hóa – và cả niềm tin vào tương lai

Không phải ngẫu nhiên mà các trường học vẫn trung thành với trống gỗ thay vì chuông điện tử. Trong nền giáo dục Việt, tiếng trống là biểu tượng của nề nếp, của nghiêm túc, của sự khởi đầu và kết thúc một hành trình tri thức. Nó mang tính truyền cảm hứng, khơi dậy sự hồi tưởng và xây dựng bản sắc tập thể.

Trong chùa chiền, đình làng, trống còn giữ vai trò tâm linh quan trọng. Trống đánh một hồi là khai lễ, trống kết hồi là tiễn đưa… Sự hiện diện của trống chính là minh chứng cho chiều sâu văn hóa của người Việt – nơi mà âm thanh có thể làm dịu tâm hồn và kết nối con người với trời đất.

Thật khó để thay thế một chiếc trống Đọi Tam bằng bất kỳ vật dụng hiện đại nào. Bởi mỗi quả trống ở đây không chỉ là sản phẩm, mà là một câu chuyện văn hóa sống động, kết tinh giữa bàn tay khéo léo, tấm lòng gìn giữ nghề và khát vọng bảo tồn truyền thống.

Lời kết: Hành trình giữ nghề như giữ lấy một phần hồn Việt

Trong dòng chảy hối hả của thời đại số, khi những giá trị truyền thống dần bị lãng quên bởi sự tiện lợi, làng nghề trống Đọi Tam vẫn lặng lẽ giữ nhịp trống cho cả một dân tộc. Không ồn ào, không phô trương, nhưng mỗi chiếc trống ra đời từ đây lại mang theo tiếng vang của lịch sử, của văn hóa, và cả niềm tin vào một tương lai không lãng quên cội nguồn.

Nếu bạn từng nghe tiếng trống khai giảng đầu năm, tiếng trống hội giữa ngày xuân, hay tiếng trống chùa trong đêm rằm… rất có thể âm thanh ấy xuất phát từ Đọi Tam – một ngôi làng nhỏ nhưng mang trái tim lớn của văn hóa Việt.

Và nếu bạn muốn tìm hiểu kỹ hơn, hay đơn giản là tìm một nơi để đặt trống đúng chuẩn, hãy ghé qua nơi kết nối làng nghề trống ngàn năm tuổi – cánh cổng đưa bạn đến gần hơn với làng nghề trống ngàn năm tuổi, nơi mà mỗi âm thanh không chỉ là tiếng trống, mà là tiếng vọng của hồn Việt.

📚 Bài viết liên quan

Để lại một bình luận